همشهری آنلاین: برای شروع هر کاری باید با اصول و قواعد بنیادین آن آشنایی داشت. برای تعمیر موتور ماشین باید ساختار موتور، اجزای اصلی آن و طرز کارش را خوب شناخت و بعد برای تعمیر آن آچار به دست شد. در امور ذوقی هم، با اینکه داشتن قریحه و استعداد شرط است، اما شناخت هم لازم است. نوشتن فیلمنامه بدون آشنایی با ساختار یا اجزای فیلمنامه ممکن است شدنی باشد، اما نتیجه ای که حاصل می شود، از نظر همخوانی با اصول فیلنامه‌نویسی، جای اما و اگر دارد. کتاب های فیلمنامه‌نویسی زیادی در بازار وجود دارد که می‌تواند برای شروع کار راهنمای مبتدیان و علاقه‌مندان به فیلمنامه‌نویسی مفید باشد، اما پیدا کردن کتابی که تقریبا شما را با تمام مفاهیم و مبانی فیلمنامه‌نویسی آشنا کند، تقریبا غیرممکن است. هر کتابی، بر طبق رویکرد و هدفش، چیزهایی را که مورد نیاز خواننده است عرضه می‌کند و ممکن است در زمینه‌های دیگر حرفی نزند. با این حال، کتابی جامع که امکان آشنایی خواننده از الف تا یای فیلمنامه‌نویسی را فراهم کند که هم به کار علاقه‌مندان به فیلمنامه‌نویسی می‌آید و هم کسانی که به تحلیل فیلم گرایش دارند.
کتاب «فرهنگ فیلمنامه؛ واژگان و اصطلاحات تخصصی برای فیلمنامه‌نویسان» نوشته محمد گذرآبادی را انتشارات بنیاد سینمایی نخستین بار سال ۱۳۹۳ منتشر کرد که مدتی نایاب شده بود و چندی پیش چاپ دوم آن به بارار آمد. گذرآبادی برای این کتاب از پنجمین دوره «جایزه کتاب سال سینما» در سال ۱۳۹۴ برنده تندیس بهترین تألیف شد. تمام مفاهیم و مدخل‌های این فرهنگ در کتاب‌های فیلمنامه‌نویسی فرهنگی با طول و تفصیل شرح داده شده‌اند و فهرست منابع انتهایی همین فرهنگ هم موید بهره‌گیری از منابع فرنگی در تدوین مداخل این کتاب است.
آنتاگونیست، پروتاگونیست، انتقال، بحران، پرده، پرسونا، پیرنگ، تعلیق، چندصدایی، کنش، درام، ژانر، ساختار سه پرده ای، کاتارسیس، نقطه اوج، نقطه دید، کشمکش و کلیشه فقط تعدادی از مداخل این فرهنگ هستند. برای نمونه در مدخل آنتاگونیست (حریف) می‌خوانیم: «کسی که بیش از همه می‌خواهد قهرمان را از رسیدن به آرزویش بازدارد. حریف یا آنتاگونیست معمولا ـــ اما نه همیشه ـــ آدم بدی است که رودرروی قهرمان فیلم می‌ایستد و بخش اعظم هیجان فیلم ناشی از اوست. نام دیگر وی هماورد یا رقیب است و اگر شرور و بدذات باشد تبهکار یا دشمن خوانده می‌شود. رابطه قهرمان و حریف، مهمترین رابطه در داستان است. با طراحی نزاع میان این دو شخصیت، موضوعات و مضامین بزرگ‌تر داستان آشکار می‌شود.» (ص. ۱۳۰) در اواخر این مدخل آمده: ««حریف در لباس متحد» یا «حریف متحدنما» یکی از شخصیت‌های جالب و بسیار رایج در سینماست. او کسی است که ظاهرا سنگ قهرمان را به سینه می‌زند و خودش را دوست و متحد قهرمان معرفی می‌کند اما در حقیقت آب به آسیاب دشمن می‌ریزد و گاهی حریف اصلی قهرمان است. این شخصیت برای بیننده بسیار جذاب است به این دلیل که از راه نیرنگ وارد می‌شود و قهرمان را تا حد ممکن درباره ماهیت و نقش خود به اشتباه می‌اندازد. مثلا سندی در توتسی، رئیس پلیس در محرمانه لس آنجلس.» (ص. ۱۳۲) واضح است که کسی با خواندن مدخل «آنتاگونیست» توانایی اعجاب‌انگیزی برای خلق آنتاگونیست پیدا نمی‌کند، اما با مطالعه این مدخل درمی‌یابد آنتاگونیست چه ویژگی‌ها و کارکردی دارد و به چه اشکالی می‌تواند در فیلمنامه از آن استفاده کند.
حالا اگر بخواهید اصطلاح «زیرمتن» (subtext) که به وفور در تحلیل فیلمنامه به کار می‌رود چه مفهومی دارد باید به صفحه ۱۶۹ بروید، جایی که نوشته: «معنای نهفته در پسِ گفتار و رفتار ظاهری شخصیت‌ها؛ معنای پنهان که قرار است با ارجاعات یا اشاراتِ سنجیده و ظریف درک شود. زیرمتن یعنی زندگی نهفته در زیر سطح ظاهری؛ افکار و احساسات، شناخته‌شده یا ناشناخته، که به وسیله رفتار و گفتار پنهان می‌شوند.» (ص. ۱۶۹)
باز هم تاکید می‌کنیم به هیچ وجه نباید خیال کرد کسی با خواندن این کتاب فیلمنامه‌نویس قابلی می شود. این کتاب ابزار را در اختیار شما قرار می‌دهد. تازه بعد از مطالعه این کتاب باید بروید سر وقت مطالعه کتاب‌هایی که ساختارهای فیلمنامه‌نویسی کلاسیک، مدرن و پست مدرن را آموزش می‌دهند. این کتاب به شما کمک می‌کند در هنگام مطالعه کتابی درباره آموزش فیلمنامه‌نویسی دیگر با اصطلاحات و تعابیر فیلمنامه‌نویسی غریبه نباشید و بهتر بتوانید موضوع آن کتاب را درک کنید. پس مطالعه این فرهنگ را باید به چشم گام اول دید.
نظر شما